دکترمرتضی جورابیان (مولف کتاب “آنچه همگان لازم است از سونوگرافی بدانند”)متخصص رادیولوژی وسونوگرافی درمصاحبه با روابط عمومی معاونت درمان

 

لطفا به طورخلاصه الاستوگرافی را تعریف کنید؟

الاستیستی یا سفتی (Stiffness ) خصوصیت بیولوژیک و مکا نیک یک بافت نرم است که بستگی به اجزاء مولکولی و ساختمان داخلی آن دارد.سفتی بافتی (Tissue Stiffness) ارگان های بدن انسان با پروسه های فیزیولوژیک و پاتولوژیک آن ها ارتباط دارد . از گذشته های بسیار دور برای تعین میزان سفتی بافت از روش لمس دستی در معاینه فیزیکی استفاده می شده است که اولین ابزار تشخیص برخی بیماری هاست از نمونه کار بردهای این تکنیک می توان به معاینه دستی پستان به منظور تشخیص توده های احتمالی در پستان اشاره کرد . از اشکالات این تکنیک یکی وابسته بودن به فرد و تجربیات فرد معاینه کننده و نیز حساسیت پایین آن به حالات غیر طبیعی کوچک که در سطوح زیرین پوست و در اعماق بافت ها قرار دارند می باشد.

بعد از ایجاد تکنیک های جراحی و قبل از پیشرفته شدن روش های تصویربرداری جراحان بعد از بازکردن عضو مورد نظر و پیداکردن ضایعه پاتولوژیک با لمس دستی و فشردن آن بر اساس تجربه میزان سفتی و احتمال بدخیمی آن ضایعه را تخمین می زنند .با پیشرفت علم پزشکی و ایجاد تشخیص پاتولوژی روش های نمونه برداری سوزنی (Needle biopsy ) قبل از جراحی متداول شد . نمونه برداری سوزنی یک روش تهاجمی (Invasive Method)محسوب می شود و خطرات و عوارض خاص خود را دارد از جمله ایجاد درد و خونریزی ، عوارض شدیدو حتی در بعضی موارد مرگ هم گزارش شده است از طرف دیگر بعضی از بیماران از انجام آن انصراف می دهند و نکته مهم تر اینکه در مواردی که نیاز به بررسی پیشرفت روند سفتی یک بافت (بطور مثال فیبروز کبدی در بیماریهای مزمن)اهمیت دارد نمیتوان بطور مکرر از انجام بیوبسی استفاده کرد .

با همین دیدگاه بود که نیاز به ایجاد روش های غیر تهاجمی جهت تعین میزان سفتی بافت (Stiffness) احساس شد.

امروزه با پیشرفت تجهیزات تصویربرداری روش غیر تهاجمی تعیین میزان سفتی یا فیبروز به روش سونوگرافی وجود دارد که همان الاستوگرافی نامیده می شود.

ازچه زمانی الاستوگرافی انجام می شود؟

استفاده ازسونوگرافی جهت تعین میزان سفتی بافت( Tissue Stiffness ) ازحدود ۱۵ سال پیش شروع شد . در روش سونوگرافی با ایجاد امواج خاصی به نام Shear Wave میزان سفتی (Stiffness) بافت مورد نظرتعیین می شود .درابتدا روش های الاستوگرافی پستان ایجاد شد و بعد ازآن روش الاستوگرافی کبد بویژه جهت تعیین میزان فیبروزکبدی دربیماری های مزمن کبد شکل گرفت.

الاستوگرافی بافیبرواسکن چه تفاوتی دارد؟

اولین باریک شرکت فرانسوی یک دستگاه الاستوگرافی تولید کرد و اسم آن دستگاه فیبرواسکن بود .فیبرواسکن یک تصویرثابت ازکبد ایجاد می کند و اندازه گیری فیبروزکبدی رو انجام  می دهد.درسال های اخیرقابلیت انجام الاستوگرافی به صورت   Real-timeدردستگاه های بسیارپیشرفته سونوگرافی ایجاد شد که برروی تصاویرمتحرک سونوگرافی واز محل مناسب کبد الاستوگرافی انجام می شود .منتها چون از ابتدا انجام الاستوگرافی کبد به نام فیبرواسکن شناخته شده بسیاری از متخصصین بالینی فقط با نام فیبرواسکن آشنایی دارند و کلمه الاستوگرافی برای آنها نامأنوس است.

 چرانیاز به انجام الاستوگرافی کبد هست؟

سیروز کبدی میلیون ها نفر را در سرتاسر جهان درگیر کرده است . در آمریکا شایعترین علت مرگ غیر سرطانی در بین بیماریهای گوارشی و کبدی را تشکیل می دهد . میزان مرگ ومیر ۵ ساله ناشی از سیروز کبدی تا ۵۰% گزارش شده است که ۷۰% از این موارد مستقیماً به بیماری کبدی ارتباط دارد .

کارهایی مانند مصرف زیاد الکل، مواد مخدر و کافئین و همچنین داشتن برنامه غذایی کم پروتئین و یا پر چرب باعث می شود که به کبد شما آسیب های جدی وارد شود. همچنین مواردی مانند :

• ویروس ها(هپاتیت B وc)
• سموم
• انواع داروهای خوراکی مانند قرص ضد بارداری
• برخی افزودنی های مواد غذایی
• فعال شدن غیر طبیعی سیستم ایمنی بدن
• باعث می شوند که کبد شما دچار مشکل شود و در موارد شدید منجربه فیبروز و در نهایت سیروزشود.

از طرف دیگرتظاهرات بالینی سیروز بسیار متنوع است از کاملا بدون علامت تا نارسایی کبد. ۹۰% بیماران برای بیش از یک دهه بدون علامت می باشند ولی روند تخریب پیش رونده بافت کبد یک امر غیر قابل اجتناب است تا اینکه بیمار با عوارض سیروز کبدی نظیر تجمع مایع درشکم ،خونریزی از واریس های مری یا اختلال بافت مغزی مراجعه می کند . لذا برای تعیین میزان فیبروز کبدی قبل از اینکه منجربه نارسایی کبد و سیروز شود باید الاستوگرافی انجام شود.

 چرا ارزیابی فیبروز کبدی اهمیت حیاتی دارد؟

۱) در بیماران مبتلا به هپاتیت B و C: درمان بیمار بستگی به درجه فیبروز دارد .

۲) با پیشرفت مرحله فیبروز احتمال بازگشت و بهبودی بافت کبد کاهش پیدا می کند .

۳) مسئله خیلی مهم اینکه با درمان دارویی موجود مرحله ابتدایی فیبروز برگشت پذیر است.

درچه مواردی نیاز به انجام الاستوگرافی کبد هست؟

1. هپاتیت های ویروسی :

در هپاتیت مزمن C الاستوگرافی کبد (فیبرواسکن) می تواند بیمارانی را که از درمان فایده می برند از مواردی که مبتلا به سیروز بوده و نیاز به مراقبت بیشتری دارند افتراق دهد .
در هپاتیت مزمن B الاستوگرافی کبد (فیبرواسکن) می تواند بیمارانی را که قبلا از ادامه درمان کنار گذاشته شده اند را به دو زیر گروه تقسیم کند :
زیر گروهی که همچنان از ادامه درمان سود می برند و زیر گروهی که ادامه درمان به آنها کمکی نمی کند .

۲. کبد چرب :

به دلیل شیوع بالای کبد چرب در ایران لازم است که توضیحات کامل تری درمورد کبد چرب گفته شود.

بیماری کبد چرب غیر الکلی (Non-alcoholic fatty liver disease(NAFLD))امروزه یکی از شایع ترین انواع بیماری مزمن کبدی در بسیاری از کشور های جهان است.شیوع بیماری کبد چرب در جمعیت عمومی در آمریکا ۲۵%-۳۵% است ولی در ایران بدلیل تغذیه نامناسب و پرکالری این آمار بالاتر می باشد.

شایع ترین مواردی که بابیماری کبد چرب ارتباط دارند شامل چاقی ،دیابت نوع۲ وافزایش میزان چربی  در خون است.ولی نکته مهمی که باید به آن اشاره کرد این است که هرچند بیشتر موارد کبد چرب در افراد چاق اتفاق می افتد ولی این حالت می تواند در افرادبا وزن طبیعی یا حتی لاغر هم رخ دهد.سایر علل کبد چرب شامل:مصرف الکل،داروها(متوتروکسات،تاموکسیفن)،مواد سمی (مثل تتراکلرید کربن ، آرسنیک)،بیماریهای ذخیره ای (مثل هموکروماتوز، بیماری ویلسون)

 طیف بالینی بیماری کبد چرب از کبد چرب ساده بدون علامت  بالینی تا التهاب کبد متغیر است. التهاب کبد یک فرم پیش رونده بیماری مزمن کبدی است که منجر به سیروز ،نارسایی کبد و حتی سرطان کبد می شود.پیش آگهی کبد چرب قویا با شدت درگیری بافت کبد ارتباط دارد.

کبد چرب اهمیت بالینی قابل توجهی دارد  به این دلیل که د رموارد شدید می تواند به طرف سیروز کبدی و حتی سرطان کبد پیشرفت کند و این خطر در مواردی که التهاب کبدی همزمان وجود دارد بالاتر است.به همین خاطر تشخیص کبد چرب در مراحل اولیه و کنترل پاسخ به درمان اهمیت حیاتی دارد.در حال حاضر پدیرفته شده ترین روش غیر تهاجمی جهت تعیین این وضعیت استفاده از سونوگرافی بروش الاستوگرافی (یا فیبرواسکن) است.

۳.الاستوگرافی در توده های کبدی

تحقیقات بسیارگسترده ای درحال انجام است که در توده های کبدی به روش الاستوگرافی نوع توده و بدخیمی مشخص شود و نیازی به انجام بیوپسی نباشد ولی هنوز در مرحله تحقیقات قراردارد.

۴.سایرموارد الاستوگرافی

الاستوگرافی درموارد زیاد دیگری هم کاربرد دارد ازجمله الاستوگرافی پستان،الاستوگرافی در بیماری های پوستی وحتی برای تشخیص مراحل اولیه پای دیابتی،الاستوگرافی در بیماری های زنان و ….

آیا برای انجام الاستوگرافی کبد آمادگی خاصی لازم است؟

جهت انجام الاستوگرافی کبد (فیبرواسکن)نیازی به بستری شدن نیست در این روش خونریزی و درد وجود ندارد و در طول چند دقیقه به صورت سرپایی انجام می شود و نتیجه بررسی نیز خیلی سریع در اختیار بیمار قرار خواهد گرفت .

برای انجام الاستوگرافی کبد (فیبرواسکن)بیمارباید ۸-۱۲ ساعت ناشتا باشد و انجام یکسری آزمایشات نیزبرای تفسیرونتیجه گیری لازم است.