سونوگرافی رحم و تخمدان

امروزه برای تشخیص بیشتر بیماری ها سونوگرافی تجویز می شود. سونوگرافی رحم و تخمدان به منظور بررسی وجود توده های خوش خیم و بدخیم رحمی، فیبروم، کیست ها، عملکرد غیر طبیعی تخمدان ها و… صورت می گیرد. اغلب اوقات رادیولوژیست با تجویز پزشک، سونوگرافی را از طریق شکم انجام می دهد. اما گاهی ممکن است پزشک یا متخصص سونوگرافی از واژن را خواسته باشد که به سونوگرافی واژینال نیز شناخته شده است، در این سونوگرافی با قرار دادن ابزاری بلند در داخل دهانه رحم به بررسی اعضای لگنی و واژینال می پردازند تا عامل بیماری در رحم شناخته شود. باید ذکر کرد که با انجام سونوگرافی واژینال از بروز بسیاری از بیماری های رحمی از جمله سرطان رحم، سرطان تخمدان، سرطان دهانه رحم و… جلوگیری به عمل می آید.

لگن خانم ها از چه قسمت هایی تشکیل شده است؟

اندام ها و قسمت های مختلف لگن خانم ها متشکل از موارد زیر است:

اندومتر یا پوشش داخلی رحم

رحم عضوی توخالی و گلابی شکل است که در پایین شکم زن، بین مثانه و قسمت راست روده قرار دارد. هر ماه در طول قاعدگی پوشش داخلی رحم می ریزد به همین دلیل خانم ها خونریزی پیدا می کنند. اما اگر تخمک بارور شده باشد و حاملگی رخ دهد دیگر ریزش پوشش داخلی و خونریزی اتفاق نمی افتد.

تخمدان ها

دو اندام تناسلی زنانه واقع در لگن هستند که در آن ها تخمک ها رشد و ذخیره می شوند و هورمون های جنسی زنانه استروژن و پروژسترون در آنجا تولید می شوند.

فرج یا ولووا (Vulva)

بخش خارجی اندام تناسلی زنانه فرج نام دارد که از دو لابیا تشکیل شده است.

دهانه رحم

قسمت باریک و تحتانی رحم که بین مثانه و سمت راست روده قرار دارد و کانالی را تشکیل می دهد که از داخل واژن به خارج از بدن می رسد.

واژن

این عضو به عنوان کانال زایمان نیز تعریف می شود. واژن گذرگاهی است که از آن در طی دوره های قاعدگی خون از بدن خارج می شود. واژن دهانه رحم و فرج (دستگاه تناسلی خارجی) را به هم متصل می کند.

فرج یا ولووا (Vulva)

بخش خارجی اندام تناسلی زنانه فرج نام دارد که از دو لابیا تشکیل شده است.

در سونوگرافی چه چیزهایی مشخص می شود؟

اندازه، شکل و موقعیت رحم و تخمدان ها با سونوگرافی مشخص می شود. همچنین ضخامت، اکوژنیسیته (تاریکی یا روشن بودن تصویر مربوط به تراکم بافت)، و وجود مایعات یا کیست در آندومتر، میومتر (بافت ماهیچه‌ای رحم)، لوله های فالوپ یا داخل لگن و نزدیک مثانه قابل دیدن هستند.

در سونوگرافی رحم و تخمدان، پزشک از یک مبدل برای ارسال امواج اولتراسوند را با فرکانس بسیار بالایی که شنیده نمی شود، استفاده می کند. مبدل یا پروب سونوگرافی روی پوست قرار می گیرد و امواج اولتراسوند را از طریق بدن به اندام های درونی منتقل می کند. امواج صوتی مانند یک پژواک از اندام ها خارج می شوند و به پروب بر می‌گردند. پروب امواج منعکس شده را پردازش می کند و سپس کامپیوتر آن ها را به تصویر اندام ها یا بافت های مورد بررسی تبدیل می کند.

تفسیر سونوگرافی رحم و ضمائم

علل انجام سونوگرافی رحم و تخمدان

از جمله علل انجام سونوگرافی رحم و تخمدان عبارتند از:

• به منظور بررسی محل قرار گرفتن رحم و تخمدان‌ها، اندازه و شکل آنان
• اطلاع از زمان دقیق تخمک گذاری
• ارزیابی ضخامت و گردن رحم
• بررسی فولیکول ها و سلامت آنان
• تغییر شکل مثانه
• بررسی کیفیت تخمک از طریق فولیکول ها
• کنترل از ایجاد بارداری خارج از رحم

• اندازه گیری ضخامت جداره داخلی رحم یا اندومتر
• انجام سونوگرافی رحم و تخمدان، برای مادرانی که باردارند از هفته 12 به بعد
• بررسی خونریزی بعد از یائسگی
• ناباروری
• بررسی عفونت و التهاب داخل لگن

بهترین زمان برای سونوگرافی رحم و تخمدان 

بهترین زمان برای انجام سونوگرافی رحم و تخمدان در اوایل دوره عادت ماهانه و حدودا بین روزهای 5 تا 7 پریود است. زیرا این بازه زمانی نتایج دقیق تری در مورد مشاهده آندومتر و کیست های تخمدانی به همراه دارد. اما اگر بیمار از درد حاد شکایت دارد، یا تورم شکم قابل زیاد باشد، بدون در نظر گرفتن زمان عادت ماهانه بیمار باید فورا سونوگرافی رحم و تخمدان انجام شود تا علت آن مشخص شود. گاهی پارگی کیست و یا آپاندیس دردهای شدیدی ایجاد می کنند و نیاز به اقدامات فوری دارند تا سلامتی و جان بیمار حفظ شود.

هنگام انجام سونوگرافی لگن، ضایعات کیستیک بزرگ نباید در اوایل عادت ماهانه در تخمدان های سالم دیده شود. اما اگر سونوگرافی در اواسط دوره ماهانه انجام شود، تغییرات هورمونی ممکن است تعیین اینکه آیا توده دیده شده یک فولیکول طبیعی است یا یک نوع کیست است، دشوار می شود.

مثلا ممکن است بیمار از درد سمت چپ لگن شکایت کند و با انجام سونوگرافی رحم و تخمدان در وسط سیکل ماهانه یک کیستیک تخمدان چپ به اندازه 3 سانتی متر دیده شود. در صورتی که ممکن است این کیست یک فولیکول طبیعی باشد. در چنین حالتی، انجام سونوگرافی باید پس از شروع سیکل بعدی تکرار شود تا بتوان تشخیص دقیقی داد.

مراحل انجام سونوگرافی رحم و تخمدان

اولتراسوند رحم و تخمدان یا در کل سونوگرافی از لگن نوعی ازسونوگرافی های غیر تهاجمی می باشد که جهت ارزیابی از ارگان ها و ساختارهای داخل لگن خانم ها مورد استفاده قرار می گیرد. سونوگرافی این امکان را فراهم می آورد که اندام ها از جمله رحم، دهانه رحم، مهبل، لوله های فالوپی و تخمدان ها برای سونوگرافیست به خوبی قابل تشخیص واقع شود.

سونوگرافی از مبدل ای استفاده می کند که امواج فراصوت را با فرکانس بسیار زیاد ارسال می کند تا شنیده شود. مبدل سونوگرافی روی پوست قرار می گیرد و امواج اولتراسوند از طریق بدن به سمت اندام ها و ساختارهای داخل حرکت می کند. امواج صوتی مانند اکو از بدن خارج می شوند و به مبدل باز می گردند. مبدل امواج منعكس شده را پردازش می كند و سپس توسط یک رایانه به تصویری از اندام ها یا بافت های مورد بررسی تبدیل می کند.

در زنان، از سونوگرافی لگن برای مشاهده موارد زیر استفاده می شود که شامل:

• دهانه رحم
• لوله های فالوپ
• تخمدان ها
• رحم
• واژن
• مثانه

سونوگرافی مردان

در مردان، برای مشاهده موارد زیر از سونوگرافی استفاده می شود:

• مثانه
• غده پروستات
• وزیکول منی (غده هایی که مایع به مایع منی اضافه می کنند)

این آزمایش توسط چند نام دیگر انجام می شود که به شرح زیر می باشد:

• سونوگرافی زنان و زایمان
• اسکن لگن
• سونوگرافی لگن
• سونوگرافی ترانس شکمی
• سونوگرافی ترانس واژینال
• سونوگرافی ترشحی
• سونوگرافی اندو واژینال

آمادگی های لازم پیش از انجام سونوگرافی رحم و تخمدان به چه شکلی می باشد؟

بهتر است که قبل از اعمال سونوگرافی پزشک را از جراحی های انجام شده باخبر کنید.

برای سونوگرافی رحم و تخمدان بهتر است که مثانه مملو از آب باشد، تا شفافیت تصویر در آن مشاهده شود و گازهای روده ای مزاحمت برای سونوگرافیست ایجاد نکند. توصیه می شود که هیچ گاه برای پرکردن مثانه از آب میوه و چای استفاده نشود.

سونوگرافی برای مادران باردار در هفته ای پایین باید با مثانه پر صورت گیرد، اما اگر بالاتر از ماههای دوازدهم باشد، نیاز به پر بودن مثانه نمی باشد.

اگر سونوگرافی واژینال تجویز شود، باید مثانه نیمه پر باشد، چرا که پر بودن مثانه مزاحمت ایجاد کرده وتصاویر به خوبی قابل مشاهده نخواهد بود.

شایان ذکر است که گفته شود در انجام سونوگرافی رحم و تخمدان، پزشک ابتدا محل را با ژل مناسب آغشته می کند و سپس با پروب و یا مبدل اقدام به گرفتن تصاویر از موضع می نماید. باید محل دریافت موضع عاری از هر گونه مو و یا زخم باشد.

اگر محل دارای آلودگی و یا زخم باشد، باعث تحریک می شود و برای فرد درد و ناراحتی ایجاد می کند.

نحوه انجام سونوگرافی رحم

به مظنور انجام سونوگرافی رحم و تخمدان در بهترین مرکز از یک یا دو روش برای انجام سونوگرافی استفاده می شود که به شرح زیر می باشد:

بیشتر بخوانید: سونوگرافی واژینال

انتخاب هر کدام از روش های سونوگرافی رحم و تخمدان، بستگی به نظر پزشک دارد که ممکن است تنها یک روش یا برای دریافت اطلاعات بیشتر از هر دو روش نیز استفاده شود.

بسیاری از سونوگرافی های لگن از طریق روش های ترانس شکمی یا ترانس واژینال انجام می شود. ابتدا بیمار از طریق شکم با مثانه پر برای ارزیابی آدنکس یا ضمائم رحم معاینه می شود. با این کار پزشک سونوگرافیست یک نمای کلی فیزیکی از اندام های تناسلی بیمار را می بیند و در بیشتر موارد همین کار برای تشخیص علت بیماری کفایت می کند.

البته ممکن است بررسی کامل برخی از اندام های داخلی از طریق روش های ترانس شکمی سخت باشد. در این صورت پزشک با روش ترانس واژینال اندام ها را بررسی می کند. البته اگر سونوگرافیست از ترکیب هر دو روش استفاده کند احتمال اینکه نتواند توده رحمی یا کیستی که در بالای لگن قرار دارد را ببیند کاهش میابد. به همین دلیل یک متخصص سونوگرافی رحم و تخمدان باتجربه در موارد مشکوک به تنها یک روش اکتفا نمی کند.

نوع دیگری از سونوگرافی، سونوگرافی داپلر است و برای نشان دادن سرعت و جهت جریان خون در اندام های خاص لگن به کار می رود.

سونوگرافی ترانس واژینال شامل قرار دادن یک مبدل نازک (کمی ضخیم تر از تامپون) در واژن است تا تصاویر دقیق تری را بگیرد. چون مبدل به اندام های لگن و رحم نزدیک تر است، می تواند تصویربرداری بهتری انجام دهد. این امر دقت تشخیص را بالا می برد. بر خلاف سونوگرافی رحم و تخمدان معمولی، سونو ترانس واژینال باید با مثانه خالی انجام شود.

سونوگرافی ترانس واژینال را نمی توان برای دختران باکره انجام داد و تنها می توان با سونو شکمی رحم و محتویات آن را بررسی کرد. سونوگرافیست ابتدا ناحیه مورد بررسی (پایین شکم/لگن) را با ژل آغشته می کند تا پروب اولتراسوند به راحتی روی پوست حرکت کند. با حرکت پروب پزشک داخل شکم بیمار را می بیند و انجام سونوگرافی نهایتا 10-15 دقیقه زمان می برد.

رادیولوژیست تصاویر برداشته شده را بررسی می کند و یک گزارش کتبی برای پزشک درخواست کننده تست سونوگرافی رحم و تخمدان، آماده می کند تا ادامه درمان توسط ایشان انجام شود.

در صورت داشتن چه مشکلاتی باید سونوگرافی رحم و تخمدان را انجام داد؟

انجام سونوگرافی رحم و تخمدان زمانی که شرایط زیر را داشته باشید پیشنهاد می شود:

• با ساختار رحم یا تخمدان های خود مشکلاتی پیدا کرده اند.
• خانم هایی که در تخمدان ها، رحم یا مثانه خود سرطان دارند.
• خانم هایی که IUD در رحم خود قرار می دهند.
• افرادی که تومورهای غیر سرطانی، فیبروم یا کیست دارند.
• افرادی که خواهان بررسی خونریزی های غیرطبیعی و یا دردهای مشکوک در رحم اند.
• خانم هایی که خواهان دانستن مشکلات باروری اند یا درمان آن هستند.
• افرادی که در لگن دارای عفونت و یا التهاب هستند.
• به منظور تشخیص حاملگی خارج رحمی و یا کنترل بافت های غیرطبیعی از جمله آندومتریوز و همچنین می توان به فیبروم رحم نیز اشاره نمود.

تشخیص سرطان تخمدان

سرطان تخمدان جزء سرطان هایی محسوب می شود که هیچ علائم یا نشانه خاصی ندارد و تنها زمانی که بیماری پیشرفت داشته باشد امکان شناسایی و تشخیص آن وجود خواهد داشت چرا که این بیماری در زمان شروع هیچ نوع علائمی را از خود نشان نمی دهد و تنها زمانی که پیشرفت کرده باشد علائمی را از خود نشان می دهد. در صورت داشتن علائم سرطان رحم، پزشک بیوپسی آندومتر یا سونوگرافی ترانس واژینال انجام می دهد. از این آزمایشات می توان برای کمک به تشخیص یا رد سرطان رحم استفاده کرد. پزشک می تواند این آزمایش را در مطب خود انجام دهد یا بیمار را به مرکز معتبری برای انجام سونوگرافی رحم و تخمدان، ارجاع دهد.

پیشرفت این سرطان را می توان به 4 بخش تقسیم کرد که شامل موارد زیر می شود:

1. توده سرطانی در یکی از تخمدان ها یا هر دو تخمدان محدود خواهد شد که یا وجود این شرایط شانس زنده بودن فرد بیش از 92% خواهد بود.
2. زمانی که تومور از تخمدان ها به لگن فرد نتقل شود در این صورت شانس زنده ماندن فرد 69% خواهد بود.
3. در بعضی از شرایط ممکن است تومور به داخل شکم منتقل شود که با وجود چنین شرایطی به طبع شانس زنده ماندن فرد نیز کم تر خواهد شد.
4. اگر سرطان به سایر اندام ها نظیر ریه و کبد گسترش یابد شانس زنده ماندن به شدت کاهش می یابد.

آیا سونوگرافی رحم و تخمدان دارای عوارض و خطراتی است؟

سونوگرافی رحم و تخمدان هیچ گونه خطری را برای فرد ایجاد نمی کند و همچنین برای مادران باردار و جنین خطری ثبت نشده چرا که تشعشعی در روش تصویر برداری ایجاد نمی کند. استفاده از پروب اولتراسوند بر روی پوست در طول سونوگرافی ترانس شکمی، هیچ تشعشعی ندارد و عارضه ای ایجاد نمی کند. در سونوگرافی واژینال نیز قرار گرفتن پروب ترانس واژینال در واژن گاهی اوقات دردناک و آزار دهنده است اما خطر جانی ایجاد نمی کند. فقط چون در سونوگرافی ترانس واژینال رحم و تخمدان، مبدل اولتراسوند باید در یک غلاف پلاستیکی یا لاتکس پوشانده شود ممکن است در بیماران مبتلا به آلرژی به لاتکس واکنش ایجاد کند.

کلام آخر

سونوگرافی رحم و تخمدان یکی از کم خطر ترین روش های تشخیصی به منظور بررسی مشکلات ناحیه رحم و تخمدان می باشد توجه داشته باشید برای انجام این سونوگرافی لازم است حتما به بهترین مرکز سونوگرافی مراجعه کرد تا با استفاده از جدیدترین دستگاه ها تصویربرداری را انجام داد. شما می توانید برای انجام سونوگرافی با دکتر مرتضی جورابیان از طریق راه های ارتباطی صفحه تماس اقدام کنید.